άμπελος η διαχρονική

Τα Δηλιακά Διονύσια

Tης Zωής ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

Aρχαιολόγου

Τον μήνα Γαλαξιώνα (Μάρτιο – Απρίλιο), την εποχή του έτους που οι αρχαίοι ναυτικοί ξεκινούσαν τα ταξίδια τους στο Αιγαίο, τελούνταν στο μεγάλο νησιωτικό ιερό της Δήλου τα Διονύσια, μια γιορτή με εντυπωσιακά τελετουργικά στοιχεία και σημαντικές καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.

Την περίοδο της δηλιακής ανεξαρτησίας (314 – 316π. Χ.), τα Διονύσια εορτάζονταν κατά το μήνα Γαλαξιώνα, τον αντίστοιχο του αττικού Ελαφηβολιώνα, οπότε στην Αθήνα εορτάζονταν τα εν άστει Διονύσια, με τα οποία τα Δηλιακά Διονύσια είχαν πολλά κοινά στοιχεία. Το κεντρικό και εντυπωσιακότερο στοιχείο της δηλιακής εορτής ήταν η φαλλοφορία’ το άγαλμα, ένα πουλί με φαλλόσχημο κεφάλι, μεταφερόταν πάνω στο φαλλαγωγείο ή άμαξα, πιθανόν ένα καΐκι με ρόδες. Σύμφωνα με τις επιγραφές, σε διάφορα σημεία της διαδρομής γινόταν ειδική διαμόρφωση για να περάσει η πομπή, ενώ είναι πιθανό ότι κάποια στιγμή η άμαξα έπλεε στο νερό. Μετά την ολοκλήρωση της πομπής, η οποία κατέληγε στο μεγάλο βωμό του θεού στα νότια του Θεάτρου όπου πιθανόν γινόταν θυσία, ξεκινούσαν οι αγώνες.

Στα Διονύσια της Δήλου τελούνταν δραματικοί και χορικοί αγώνες. Στους χορικούς αγώνες διαγωνίζονταν δύο χοροί που, τουλάχιστον για την περίοδο της ανεξαρτησίας, απαρτίζονταν από παιδιά ελεύθερων Δηλίων. Υπήρχε το σύστημα της συγχορηγίας, εφόσον δυο ζεύγη πολιτών ήταν χορηγοί για δυο κύκλιους διθυραμβικούς χορούς.

Μετά τους χορικούς, ακολουθούσαν οι δραματικοί αγώνες. Και εδώ εφαρμοζόταν ένα είδος συγχορηγίας: για τους κωμικούς αγώνες αναφέρονται δυο ομάδες τριών χορηγών (δυο πολίτες και ένας μέτοικος) από τις οποίες νικούσε η μια’ το ίδιο σύστημα εφαρμοζόταν και στους τραγικούς. Ποιο ήταν το έπαθλο των νικητών χορηγών στη Δήλο δε γνωρίζουμε. Σώζονται δυο χορηγικά ενεπίγραφα μνημεία από την περίοδο της δηλιακής ανεξαρτησίας, από τα οποία το μνημείο του Καρύστιου (τέλη 4^ου, αρχές 3^ου αι. π. Χ.), στη νότια πλευρά του ναΐσκου του Διονύσου, είναι το εντυπωσιακότερο. Πρόκειται για ένα έναν πεσσό με ανάγλυφες παραστάσεις στις τρεις πλευρές: στην κύρια, δυτική πλευρά, εικονίζεται κόκορας με λαιμό και κεφάλι σε σχήμα φαλλού (κάπως έτσι θα πρέπει να φανταστούμε και το άγαλμα που μεταφερόταν στη διάρκεια της πομπής πάνω στο πλοίο-άμαξα), ενώ στις πλευρικές όψεις εικονίζονται μέλη του διονυσιακού θιάσου να βαδίζουν προς την κεντρική παράσταση. Στην άνω πλευρά του πεσσού υπάρχει κοιλότητα για την τοποθέτηση του φαλλού.

Η πληθώρα των αρχαιολογικών ευρημάτων που σχετίζονται με το δράμα, ειδικά τον 2^ο και 1^ο αι. π. Χ., μαρτυρεί για την αγάπη των κατοίκων της κοσμοπολίτικης Δήλου για το θέατρο: ψηφιδωτά δάπεδα με σκηνές της νέας κωμωδίας, προσωπεία διαφόρων τύπων του δράματος, τρίποδες, μουσικά όργανα που σχετίζονται με το θέατρο, ειδώλια διαφόρων δραματικών τύπων (γραΐδια, δούλοι, προαγωγοί, εταίρες, αγροίκοι, πορνοβοσκοί), ανάγλυφα, πλαστικά αγγεία σε σχήμα προσωπείου, τοιχογραφίες με θεατρικά θέματα.

Η αγάπη των κατοίκων της Δήλου για το θέατρο αντικατοπτρίζεται και στα επιγραφικά ευρήματα. Σύμφωνα με τους χορηγικούς καταλόγους της δηλιακής ανεξαρτησίας, στη Δήλο εμφανιζόταν ένας μεγάλος αριθμός καλλιτεχνών (διονυσιακών τεχνητών). Ερευνώντας την καταγωγή τους διαπιστώνουμε ότι και οι τρεις μεγάλες ενώσεις διονυσιακών τεχνιτών της εποχής (Κοινά Αθήνας, Ισθμού και Νεμέας, Ιωνίας και Ελλησπόντου) έδειχναν έντονο ενδιαφέρον για τις γιορτές στο νησί. Στους δηλιακούς χορηγικούς καταλόγους αναφέρονται από κοινού οι τεχνίτες που εμφανίστηκαν στα Απολλώνια και τα Διονύσια, όχι όμως οι νικητές των αγώνων αλλά όσοι έκαναν δωρεάν κάποια επίδειξη, τιμώντας το θεό και την πόλη. Από τους τεχνίτες αυτούς, οι ηθοποιοί, οι ποιητές τραγωδιών και οι ποιητές κωμωδιών και ορισμένοι από τους διθυραμβοποιούς και τους αυλητές, θα είχαν επισκεφθεί την Δήλο με αφορμή τα Διονύσια. Επίσης, ονόματα διονυσιακών τεχνιτών αυτών των ειδικοτήτων μας είναι γνωστά και από τα ψηφίσματα με τα οποία η πόλη τιμά κάποιον από τους τεχνίτες για την προσφορά του. Οι τεχνίτες μπορούσαν, ανταποδίδοντας τις τιμές, να προσφέρουν στο δηλιακό ιερό κάποιο από τα αντικείμενα που τους χάρισαν τη νίκη, όπως δυο ηθοποιοί που αφιέρωσαν τα προσωπεία τους στον ναό του Απόλλωνα ή όπως ο αυλητής Σάτυρος, που αφιέρωσε στo θεό τους αυλούς του.

ΠΗΓΗ: Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Επτά Ημέρες, Κυριακή 1/4/2001