άμπελος η διαχρονική

Τολμηρά, ευφάνταστα, εύθυμα

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ

Ιστορικός της Τέχνης

ΟΠΩΣ KΑI ΓIΑ το λάδι, παρομοίως και για το κρασί δεν είναι εύκολο να θίξει κανείς όσο θα ήθελε το θέμα στη νεοελληνική τέχνη. Αναφερόμαστε λοιπόν πάλι επιλεκτικά σε περιπτώσεις όπου το κρασί αναδεικνύεται εμβληματικό στοιχείο.

Σημειώνουμε ευθύς εξαρχής ότι στο πλαίσιο της νεοελληνικής τέχνης έχουμε ζωγράφους που ειδικεύονται στο θέμα του κρασιού και των θαμώνων της ταβέρνας. Ο Αλέξανδρος Χριστοφής (Πειραιάς 1882 - Αθήνα 1957) είναι ο γνωστότερος, ακαδημαϊκός ζωγράφος που αντιμετώπισε με δικό του χιούμορ το θέμα των πιωμένων ανθρώπων της βιοπάλης, όπως στο έργο του Ταβέρνα των ναυτικών, που έστειλε στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1934. Σύμφωνα με τον τεχνοκρίτη της Βραδυνής Δημήτριο Καλλονά, «αν ανοίξετε ένα βαρέλι κρασί, θα βρήτε τον Αλέκο Χριστοφή μέσα. Δεν έχει μπη μέσα στο βαρέλι για να πιη. Eχει εισδύσει μέσα εκεί για να... «αισθανθή τη δύναμι της ρετσίνας». Η δύναμη αυτή τον εμπνέει στην τέχνη και στη ζωή. Ο Αλέκος Χριστοφής είναι ζυμωμένος με τη ζωή του καπηλιού. Αισθάνεται όπως ένας κρασοπατέρας, πίνει κι αυτός και του αρέσει να βλέπη τους άλλους που πίνουν. Εάν τον ντύσετε με φράκο και τον οδηγήσετε σ' ένα σαλόνι, θα το σκάση με τρόπο και θα κατεβή στην κουζίνα. [...] Θα σας αναλύση τη σύνθεσι των κρασιών. [...] Δεν υπάρχει ταβέρνα της «παληάς σχολής» που να μη την γνωρίζη ο Αλέκος Χριστοφής και δεν υπάρχει βαρέλι που να μη έχει υποστή την κριτική του».

Ο ασπούδαχτος Αρκάς καλλιτέχνης Θανάσης Καλατζόπουλος (βλ. περ. Φραγκέλιο, τχ. 25, 1927) σχεδίασε τους τύπους της ταβέρνας στην οδό Αρμοδίου, δίπλα στην Κεντρική Αγορά. O Πειραιώτης καραγκιοζοπαίχτης και λαϊκός ζωγράφος Αβραάμ (Αντωνάκος) φιλοτέχνησε ταβερνόβιους τύπους που τους συνόδευε και με συναφή στιχάκια. O γνήσια λαϊκότροπος Λευτέρης Καπετανάκης (Αθήνα 1926-1997) επιδόθηκε στη διακόσμηση οινομαγειρείων με μεθυσμένους (βλ. Ιάκωβου Γ. Βαγιάκη, «Λευτέρης Καπετανάκης, ένας γνήσιος λαϊκός ζωγράφος», περ. συλλογές, τχ. 158, Ιούλιος-Αύγουστος 1997). Η ζωγραφική του Καπετανάκη δεν κρύβει τη γελοιογραφική της νότα, τονισμένη από τα περιγράμματα των μορφών, τα εμφατικά χρώματα και τις ειρωνικές λεζάντες.
Ας προστεθούν για το θέμα του κρασιού οι επιγραφές σε ταβέρνες και οινομαγειρεία, ευφάνταστα χειροτεχνήματα προικισμένων επιγραφοποιών, όπως ο Ι. Παπαβασιλείου (Κέρκυρα), ο Στ. Πετρίδης (Σύρος), κ.ά. Τέλος, μνημονεύουμε τους Βαρελόφρονες του γελοιογράφου Αρχέλαου (Αντώναρου, Θεσσαλονίκη 1921 - Αθήνα 1998) στο περιοδικό Ρομάντσο, που κυκλοφορήθηκαν και σε λεύκωμα το 1993.

Μνημειακό

Εμμανουήλ Ν. Κουμέλη, "Ευτυχισμένα γεράματα" (1899). Ανήκει
στον Μανώλη Κριαζή.

Ξεχωριστό ζωγραφικό έργο για το θέμα του κρασιού συνιστά όμως ο πίνακας του Εμμανουήλ Κουμέλη (Κόρθι Ανδρου π. 1857 - Αθήνα 1912) Ευτυχισμένα γεράματα, από το 1899, που βρίσκεται σήμερα σε ιδιωτική συλλογή στην Αθήνα. Πρόκειται για μνημειακό έργο, το οποίο κάλυπτε το κέντρο της αριστερής πλευράς του Ζαππείου στην Καλλιτεχνική Eκθεση Αθηνών το 1899. Ηλικιωμένος άνδρας, καθιστός στο τραπέζι ταβέρνας, με μαγκάλι για ζεστασιά μπροστά του, απολαμβάνει τη ζωή του, κρατώντας με το αριστερό χέρι του λαγούτο, ενώ σηκώνει στο δεξί ένα ποτήρι κρασί. Η αποσπασματική παράθεση του τραπεζιού με την ένθετη γεωμετρική διακόσμηση, η κομμένη κάπως ξύλινη κανάτα, οι διαγώνιοι γραμμικοί άξονες στην κουρελού, που απαντούν στους αντιτιθέμενους άξονες του βραχίονα του οργάνου και του προσώπου, σε συνδυασμό μάλιστα με την ευφρόσυνη χρωματικότητα και τις λεπτομέρειες των ρούχων του πρωταγωνιστή της σκηνής, κάνουν το έργο οπωσδήποτε τολμηρό για την εποχή του. Ο Κουμέλης είχε φιλοτεχνήσει και το Καπελειό, άλλοτε στο σπίτι του Ιωάννη Λ. Ροΐδη -δεν αποκλείεται να ταυτίζεται με τα Ευτυχισμένα γεράματα.

Συμπληρωματικά

Ως παραπλήρωμα, το κρασί εντοπίζεται σε ζωγραφικά και χαρακτικά έργα του 19ου και του 20ού αιώνα. Έτσι, ο επιφανής ηθογραφικός πίνακας Αποκριά στην Αθήνα, που ολοκλήρωσε το 1892 ο κορυφαίος Νικόλαος Γύζης (1842-1901), και οι Βαυαρικές Κρατικές Συλλογές του Μονάχου τον έχουν παραχωρήσει ως δάνειο στο Μουσείον της Πόλεως των Αθηνών (Βούρου-Ευταξία), προβάλλει μισογεμάτο ποτήρι κρασιού πάνω στον στρωμένο με λευκό τραπεζομάντιλο σοφρά, ενώ απέναντι ο πρεσβύτερος της παρέας βαστάει το φλασκί που μάλλον έχει αδειάσει. O καλός ζωγράφος και χαράκτης Ευθύμης Παπαδημητρίου (1895-1958) παρεμβάλλει μια κρασοκανάτα και ένα ποτήρι κρασί στην ξυλογραφία του Προσφάγι το 1939. Oι νεότεροι ζωγράφοι Παύλος Σάμιος (1948) -στον αλληγορικό Μυστικό Δείπνο του, με τους αποστόλους σύγχρονους καταναλωτικούς ανθρώπους να δειπνούν πρόχειρα και να παρακολουθούν στην τηλεόραση(!) τον Χριστό- και Βαγγέλης Διονάς (1954) σχεδιάζουν και χαράζουν σε οξυγραφίες τους άνδρες να πίνουν ποτήρια κρασί.

ΠΗΓΗ : Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Επτά Ημέρες, Κυριακή 14 Μαρτίου 2004