άμπελος η διαχρονική

ΔΡΕΨΟΜΕΘΑ ΤΩΝ ΒΟΤΡΥΩΝ^(*)

του ΠΑΝΟΥ Δ. ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΥ

(από το βιβλίο του : ΕΚ ΤΟΥ ΣΥΝΕΓΓΥΣ)

Οι ποιητές, οι πεζογράφοι, οι ζωγράφοι και οι γλύπτες, εμπνεύστηκαν από τις ζωντανές σκηνές του, αφού ο τρύγος είναι αμέσως συνδεδεμένος με τη βαθύτερη χαρά της ζωής. Τρύγος : μια λέξη που μας πηγαίνει πολύ βαθειά, μέσα στη ζωή την ανθρώπινη, αλλά και στον ελληνικό τρόπο του βίου.

Ο οίνος ο μεθυστικός ο ευφραίνων την καρδίαν του ανθρώπου, το κρασί, άρα και ο τρύγος ανάγονται στην εποχή του χαλκού. Μήνας του τρύγου, κυρίως, ο δροσερός και μελιχρός Σεπτέμβριος. Το κρασί εντάχθηκε στη ζωή των Ελλήνων, συνδέθηκε με την πολιτιστική τους κληρονομιά, με την ιστορία και την τέχνη τους, θάλεγε δε κανείς, ότι απετέλεσε έκφραση ενός ιδιαίτερου τρόπου ζωής που αν και εξελίχθηκε, δεν άλλαξε με το πέρασμα των αιώνων. Η αρχαία ελληνική τέχνη και παράδοση βρίθει από αισθησιακές σκηνές με τον Διόνυσο, Θεό της αμπέλου και του οίνου, να χαίρεται και να δίνει χαρά. Η μυθολογία είναι κατάσπαρτη από σκηνές τρύγου, αφού το κύριο προϊόν του, το κρασί, αποτελούσε πάντα ένα από τα βασικά συμπληρώματα της αρχαιοελληνικής διατροφής και είναι συνώνυμο της ευωχίας.

Όμως, το κρασί, συνάμα, όλη η διαδικασία της παραγωγής του, στους χρόνους μετά την επικράτηση της χριστιανικής πίστεως και την ελεύθερη λειτουργία της εκκλησιαστικής συνάξεως, ειδικά δε την περίοδο της Ανατολικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, της ρωμιοσύνης, ο οίνος και η άμπελος μεταμορφώνονται σε αρχέτυπο ζωής και κοινωνίας Θεού και ανθρώπου. Έτσι, με βάση τα λόγια του Ιησού Χριστού, αρχετύπου της ζωής και ενσάρκου υποδείγματος για τον σύνολο άνθρωπο, οι κοινωνίες γίνονται, ή ασκούνται να γίνονται προέκταση του ποτηρίου της ζωής της Θείας Ευχαριστίας. Ο άνθρωπος είναι κλήμα μέσα στην Άμπελο που είναι ο ίδιος ο Χριστός. Γίνονται όλοι οι άνθρωποι κλήματα εντός της αληθινής αμπέλου. «Εγώ ειμί η άμπελος η αληθινή», λέγει ο ίδιος ο Χριστός και όλοι οι άνθρωποι, δυνάμει μαθητές του, είναι τα κλήματα που κατά χάριν, πλημμυρίζουν από τον ζωογόνο οίνο της ζωής, δηλαδή από την χάρη του Αγίου Πνεύματος. Το νάμα, δε, το κρασί που χρησιμοποιείται για τη Θεία Μετάληψη, δεν πρέπει να προέρχεται από πατημένα σταφύλια. Εξ αρχής ακολουθείτε άλλος τρόπος διαδικασίας για το στύψιμό τους.

Η χρησιμοποίηση των καρπών της αμπέλου της άγριας στη διατροφή του ανθρώπου θεωρείται παλαιοτάτη. Τ παλαιότατο σχετικό εύρημα του Ελλαδικού χώρου είναι γίγαρτα (=κουκούτσια) άγριας αμπέλου του 11000 π. Χ. από το σπήλαιο Φράγχθι της Αργολίδος. Η εξέταση των αρχαίων φυτικών καταλοίπων εντάσσει την αρχή της αμπελοκαλλιέργειας και της οινοποιήσεως στην Ελλάδα στην 3^η χιλιετία π. Χ. Τα ευρήματα δε οδηγούν στην κατάρριψη της απόψεως ότι η καλλιέργεια εισήχθη από την εγγύς ανατολή. Φαίνεται ότι διαμορφώθηκε επί τόπου με σταδιακή εξέλιξη της καλλιέργειας αυτοφυών φυτών. Σ’ αυτό άλλωστε συνηγορεί και η αρχαία παράδοση ότι ¨την άμπελον ευρεθήναι εν Ολυμπία παρά τον Αλφειόν¨. Ο μελισηγενής Όμηρος μας δίνει την παλαιότερη περιγραφή τρύγου. Νέοι και νέες μαζεύουν τον καρπόν και τον βάζουν σε καλάθια. Ένα αγόρι παίζει κιθάρα και όλοι τραγουδούν τον λίνο, το τραγούδι των αμπελουργών. Αυτή η γλαφυρή περιγραφή ζωντανεύει και στις αγγειογραφίες. Οι σταφυλαί ή βότρυες κόβονται με τη δρεπάνη (μικρό κλαδευτήρι) και τοποθετούνται σε καλάθια πλεγμένα από βούρλο (φορμοί) ή από βέργες (κόφινοι) και μεταφέρονται έτσι στην επίπεδη επιφάνεια όπου γινόταν το πάτημα (ληνός). Ο ληνός ήταν συνήθως ξύλινος αν και σε περιγραφή του τέλους του 3^ου π. Χ. αναφέρεται και λίθινος. Στηριζόταν σε τέσσερα ξύλινα πόδια και ήταν επικλινής από τη μια πλευρά που υπήρχε εκροή.

Ο Μούστος, και στη νέα ελληνική πραγματικότητα και παράδοση      -που κι αν θέλει να αποκόπτεται ή να αρνείται πεισμόνως τον παλαιότερο εαυτόν της, δεν είναι παρά η συνέχεια μέσα στην ιστορία των ίδιων νοοτροπιών- μπαίνει στα πιθάρια και στα βαρέλια για να ζυμωθεί. Πολλά θαύματα, με πρώτο αυτό του Χριστού στο γάμο της Κανάς, σχετίζονται με την αποθήκευση του οίνου.

Θέρος – τρύγος – πόλεμος, έλεγαν οι παλιοί αμπελουργοί. Και, τούτο, για να εκφράσουν την εργώδη προσπάθεια ολόκληρης της αγροτικής οικογένειας, το ξεσήκωμά της, για τον θερισμό και για τον τρύγο, την εξάντληση των ορίων που θύμιζε συνθήκες μάχης. Πράγματι αυτές τις μέρες (ανάλογα με την περιοχή και το υψόμετρο από 10 περίπου Σεπτεμβρίου έως τις 15 Οκτωβρίου) δεν υπήρχε χρόνος για ανάπαυση. Και οι ίδιοι καλλιεργητές, επιστήμονες και οινολόγοι, συμφωνούν ότι ο τρύγος αρχίζει με την προετοιμασία των εργαλείων και τελειώνει όταν ο μούστος γίνει κρασί. Στις 6 Αυγούστου, εορτή της Μεταμορφώσεως, σε πολλά μέρη της Ελλάδος, αμπελουργοί –βεβαίως και σήμερα!- γεμίζουν ένα καλάθι σταφύλια και το πηγαίνουν στην Εκκλησία, όπου διαβάζεται ευχή για την επιτυχία των σταφυλιών.

Όσοι μπορούμε, να μετέχουμε σ΄ αυτό το πανηγύρι και στη γλυκειά του κούραση, είμαστε καλότυχοι και ευλογημένοι. Με τη σκέπη Εκείνου, που είναι «ο βότρυς ο πέρπειρος, ο φέρων οίνον μυστικόν».

* Στίχος του ποιητή Χριστόφορου Μυτιληναίου.

Κυριακή 3.10.1999