άμπελος η διαχρονική

Εκστρατία για αναβίωση  του Μαλβάζια

Λεπτομέρειες για το κρασί της Καστρόπολης

Της Σταυρούλας Κουράκου - Δραγώνα

Ένα κείμενο των αρχών του αιώνα μας φωτίζει την ιστορία του μονεμβασιώτικου κρασιού.

Στα βυζαντινά χρόνια, το λιμάνι του Κάστρου της Μονεμβασίας ήταν αραξοβόλι και Κέντρο ανεφοδιασμού των πλοίων που έρχονταν από τη Δύση με ρότα την Κωνσταντινούπολη, και τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας. Το κρασί που παραγόταν στ’ αμπέλια της “Χώρας Δωριέων” - στην περιοχή Επιδαύρου Λιμηράς - ήταν γνωστό στους ναυτικούς, τους εμπόρους και τους ταξιδιώτες με το όνομα του λιμανιού ανεφοδιασμού, όπως συνέβαινε κατά την αρχαιότητα και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, για πολλή ονομαστά κρασιά. Έτσι, το κρασί αυτό πουλιόταν στους μεν ελληνόφωνους όλου του τότε γνωστού κόσμου ως Μονεμβάσιος οίνος ή και απλά Μονεμβασία, στους δε Λατίνους ως Malvasia, αφού αυτό ήταν στη γλώσσα τους το όνομα της Καστρόπολης. Επιδιώκοντας ήδη από το 1930 την αναβίωση του μονεμβασιώτικου κρασιού, με σεβασμό στην οινική παράδοση της περιοχής, οργανώνεται η σημερινή ημερίδα».

Αυτό ήταν το προλογικό Κείμενο του Προγράμματος ης ημερίδας με Θέμα «Μονεμβασία - Μαλβαζία, το κρασί της Βυζαντινής Καστρόπολης», που οργανώθηκε στο Κάστρο Μονεμβασίας, το τελευταίο Σάββατο του Αυγούστου από την 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και τον πολιτιστικό Σύλλογο «Ρίζες».

Το πρωί, γύρω στις 11, κατηφορίζοντας τα δρομάκια που οδηγούν από το ναό του Ελκομένου Χριστού, κτισμένο την περίοδο 1282—1328 από το βυζαντινό αυτοκράτορα Ανδρόνικο Β’, προς την εκκλησία ης Παναγιάς της Χρυσαφίτισσας, έργο του 1600, εξήντα προσκεκλημένοι φορτισμένοι με ιστορικές μνήμες, βρεθήκαμε σε ένα καταπράσινο ιδιόκτητο κήπο στην καρδιά της κάτω πόλης του Κάστρου.

Σε αυτό το ειδυλλιακό τοπίο είχαμε την ευκαιρία να απολαύσουμε ένα γλυκό κρασί τύπου «μαλβαζία» είκοσι χρόνων (!) έπειτα από μία σύντομη ενημέρωση πάνω σε ένα «προφητικό» Κείμενο των αρχών του αιώνα μας, πολύτιμο για τη σύγχρονη αμπελοοινική ιστορία της περιοχής, που τυχαίνει να σώζεται στα αρχεία μου.

Το κείμενο αυτό γράφτηκε το 1930 από το γεωπόνο Νικηφόρο Παμπούκη, όταν ήταν διευθυντής της γεωργικής περιφέρειας Λακωνίας. Από τις κιτρινισμένες σελίδες του αντιγράφω:

«Η περιφέρεια του τέως Δήμου Μονεμβασίας του νομού Λακωνίας, αποτελεί ευνοϊκότατον περιβάλλον δια την καλλιέργεια της αμπέλου. Το γλυκύ παράλιον κλίμα της εν συνδυασμό προς την εδαφολογικήν διαμόρφωσίν της και την σύστασιν του εδάφους της, προερχομένου εξασβεστολιθικών και σχιστολιθικών πετρωμάτων, είναι τα εξαιρετικά εκείνα προσόντα, τα οποία επιβάλλουν την καλλιέργειαν της αμπέλου και επιτρέπουν την παραγωγήν μοναδικής ποιότητας οίνου. Πλην, η καλλιέργεια αύτη καταλαμβάνει σήμερον μηδαμινήν έκτασιν..,

»Εις παλαιοτέραν εποχή, προ της Τουρκοκρατίας, ολόκληρος η περιφέρεια αύτη ήτο εις απέραντος αμπελών, εκ του οποίου παρήγετο ο περίφημος εις όλον τον κόσμον Μονεμβασίτης οίνος (vin de Malvoisie).

»Το ότι η καλλιέργεια της αμπέλου απετέλει την μοναδικήν σχεδόν καλλιέργειαν εις την ανωτέρω περιφέρειαν είναι γνωστόν εις τους χωρικούς και εκ παραδόσεως, αλλά και εκ των αψευδών τεκμηρίων του τεχνικωτάτου πεζουλιάσματος όλων εκείνων των απεράντων κλιτυών της περιφερείας και του πλήθους των λινών, των ανά παν βήμα συναντωμένων καθ’ άπασαν την έκτασιν ταύτην και διατηρουμένων μέχρι σήμερον εις αρίστην κατάστασιν, ως η κατασκευή των να είχε γίνει προ ολίγων ετών. Πολλοί εκ των λινών εκείνων χρησιμοποιούνται σήμερον παρά των αμπελουργών.

»Εκείνο όμως το οποίον δεν ήτο γνωστόν μέχρι τούδε εις τους χωρικούς, είναι η σπουδαιότης και η φήμη του παραγομένου τότε οίνου και συνεπώς δυναμένου και σήμερον να παραχθή».

Ο συντάκτης του κειμένου αναφέρεται στη συνέχεια σε διάφορες βιβλιογραφικές πηγές, από τις οποίες τεκμηριώνεται η φήμη και η ποιότητα του οίνου μαλβαζία της Μονεμβασίας και σημειώνει:

«Σχεδόν άπασα η ποσότης του οίνου τούτου εξήγετο εις το εξωτερικόν... Διά τον λόγον τούτον τα χωριά ή σαν πλουσιώτατα και πυκνοκατωκημμένα. Εις το κέντρον της οινοπαραγωγού περιφερείας υπήρχε άλλοτε κωμόπολις πλουσιωτάτη ονομαζομένη Σόρρακα... Εκ της πολυανθρώπου ταύτης κωμοπόλεως της οποίας σώζονται σήμερον πολλαί οικείαι ερειπωμμέναι, μόλις 3 - 4 οικογένειαι υπάρχουν ακόμη... Η κατάληψις της Μονεμβασίας από τους Τούρκους... τα Ορλωφικά... η δήωσις ολοκλήρου ης Πελοποννήσου... η φυγή των κατοίκων... είχαν ως συνέπειαν να καταστραφούν οι αμπελώνες και να εκλείψει ο Μονεμβασίτης.

»Εν Ευρώπη όμως εχρησιμοποίησαν το όνομά του δια διαφόρους ποικιλίας αμπέλων και τους εκ τούτων παραγομένους οίνους... Ούτω σήμερον υπάρχουσι πλείσται όσαι ποικιλίαι Μalvasies και ανάλογοι οίνοι».

Και συνεχίζει ο εκλεκτός εκείνος δημόσιος υπάλληλος, με την απαρίθμηση των κυριώτερων ποικιλιών αμπέλου που καλλιεργούνταν στην Ευρώπη στις αρχές του αιώνα μας με το όνομα «μαλβαζίες». Περιγράφει, μάλιστα, και τον τρόπο παρασκευής των ξηρών οίνων «μαλβαζία» στη Γαλλία, αλλά και του γλυκού οίνου από λιασμένα σταφύλια - γνωστό μέχρι σήμερα με το όνομα Malvasi di Lipari (Ιταλία) - σημειώνοντας με πολλή οξυδέρκεια, ότι έτσι πρέπει να παρασκευαζόταν ο πραγματικός Μαλβαζία στην περιοχή της Μονεμβασίας.

Δεν αρκέστηκε όμως στη μελέτη ης βιβλιογραφίας ο Παμπούκης. Λόγω σπουδών και υπηρεσιακής αποστολής, η θέση του ήταν κοντά στον αγρότη, όφειλε να συμβάλει στην ανάπτυξη της υπαίθρου. Και πράγματι, περπάτησε τα χωριά συγκεντρώνοντας πληροφορίες για τις ποικιλίες αμπέλου, πέτυχε να εγκριθεί από το υπουργείο ένα μικρό κονδύλι για τις οινοποιήσεις που πραγματοποίησε ο ίδιος, ευαισθητοποίησε τον βουλευτή Επιδαύρου Λιμηράς, ενθουσίασε τους χωρικούς και δημιούργησε τους πρώτους πρότυπους αμπελώνες. Αξίζει να διαβάσουμε το χρονικά αυτής ης δράσης όπως το περιέγραψε ο ίδιος αποδίδοντας τα του Καίσαρος τω Καίσαρι.

«Εκ των γενομένων ερευνών μας απεδείχθη ότι η ποικιλία εξ ης παρήγετο ο Μονεμβασίτης, πρέπει να είναι η υπό των εντοπίων ονομαζομένη «θράψα», η ο ποία αποτελεί το μικρότερον ποσοστόν των καλλιεργουμένων σήμερον ποικιλιών και είναι διεσκορπισμένη εντός των άλλων. Η Θράψα διεσώθη τυχαίως μέχρι σήμερον χάρις εις γέροντα αμπελουργόν εκ του χωρίου Λυρά της περιφέρειας Μονεμβασίας, ως εξής: Προ πολλών ετών, κατά τας ομολογίας των γεροντοτέρων εις τας ακαλλιεργήτους εκτάσεις της περιφερείας όπου άλλοτε οι αμπελώνες, ευρίσκονταν κληματαριά πελωρίων διαστάσεων και πολύ μεγάλης ηλικίας. Οι χωρικοί υποστηρίζουν ότι ο κορμός εκάστης απήτει δύο ανθρώπους δια να τον περιβάλλουν δια των χειρών των και ότι η ηλικία των υπερέβαινε τα 400 έτη. Αύται παρήγον σταφυλάς της ποικιλίας Θράψα. Μέχρι του 1900 περίπου, δηλαδή μέχρι προ τριάκοντα ετών, εσώζετο η τελευταία εκ των κληματαριών.

»Προ της καταστροφής της, ο ανωτέρω χωρικός κόψας εξ αυτής εμβόλια τινά τα εχρησιμοποίησε προς εμβολιασμόν μικρού αριθμού κλημάτων εις τον αμπελώνα του, εκ του οποίου κατόπιν και άλλοι επρομηθεύθησαν εμβόλια και κληματίδας. Τοιουτοτρόπως σήμερον υπάρχει διεσκορπισμένος εντός των αμπελώνων της Μονεμβασίας αριθμός τις κλημάτων Θράψας.

»Ως εκ τούτου εζητήσαμεν παρά του προϊσταμένου Υπουργείου την έγκρισιν διαθέσεως κονδυλίου 5.000 δρχ. προς πειραματισμόν διά της εκλίψεως σταφυλών τόσον της ποικιλίας Θράψα, όσον και των λοιπών καλλιεργουμένων ποικιλιών μεμονωμένως και εν συνδυασμώ. Την εργασίαν ταύτην ελλείψει τεχνικού προσωπικού, ανέλαβε να φέρει εις πέρας ο βουλευτής Επιδαύρου Λιμηράς κ. Θεόδ. Λύρας, όστις πολυειδώς ενίσχυσε ην προσπάθειάν μας ταύτην, περιοδεύσας μεθ’ ημών εις όλα τα χωρία της περιφερείας...».

Ακολουθεί περιγραφή των συνθηκών τρυγητού και οινοποιήσεως, και το κείμενο συνεχίζεται ως εξής: «Μετά το πέρας της ζυμώσεως εδοκιμάσθησαν οι παραχθέντες οίνοι παρισταμένου και του επιθεωρητού Γεωργίας κ. Ιωάννου Φούμη, ου η ειδικότης εν τη οινοποιΐα είναι γνωστή λόγω ης επί μακρόν εις αυτήν απασχολήσεώς του. Άπαντες οι οίνοι παρουσίασαν γεύσιν και άρωμα εκλεκτά. Ο εκ της ποικιλίας Θράψας όμως οίνος παρουσία εξαιρετικήν γεύσιν και άρωμα λεπτότατον μη συναντώμενα εις άλλον οίνον εκ των μέχρι σήμερον γνωστών.

»Εν τω μεταξύ, προέβημεν εις ενεργείας και συνεννοήσεις δια την εγκατάστασιν αμπελώνων. Ούτω το παρελθόν φθινόπωρον ο κ. Λύρας εξεύρεν έκτασιν 10 περίπου στρεμμάτων εις την περιφέρειαν του χωρίου Λυρά προς δημιουργίαν προτύπου αμπελώνος Θράψας και προέβη εις τας αναγκαίας προπαρασκευαστικάς εργασίας. Παρόμοιον επρόκειτο να ιδρύσω μεν και εις το παρά το λιμενίσκον Ψηφιά κτήμα του κ. Βλάσση, όπερ ελπίζομεν να ιδρύθη ήδη.

»Κατά την γενομένη περιοδείαν μας ανά τα χωρία της περιφερείας της Μονεμβασίας, όπου άλλοτε οι αμπελώνες, λεπτομερώς εξηγήσαμεν εις τους χωρικούς τα εκ της ανασυστάσεως των αμπελώνων ωφέλη, ούτοι δε ασμένως εδέχθησαν τούτο και είναι πρόθυμοι να προβώσιν εις την ανασύστασιν, συνεταιριζόμενοι και ενισχυόμενοι παρά της Αγροτικής Τραπέζης. Ο γενικός διευθυντής Γεωργίας κ. 1. Καραμάνος, ο οποίος άλλως τε υπεκίνησε το όλον ζήτημα, υπεσχέθη την υποστήριξιν της Αγροτικής. Δυνάμεθα ούτω να ελπίζωμεν ότι εντός ετών τινών ο Μονεμβασίτης θα καταλάβη εκ νέου την παλαιάν θέσιν του εις την διεθνή αγοράν οίνων».

Και όμως, ο Μονεμβάσιος οίνος δεν γεννήθηκε. Πού σκόνταψαν άραγε, πώς και δεν κάρπισαν οι τότε πολλά υποσχόμενες ενέργειες; Όποιος έχει πληροφορίες για τους ανθρώπους που αναφέρονται στο κείμενο και για την τύχη του έργου τους, ας κάνει τον κόπο να γράψει στη στήλη του κρασιού της «Καθημερινής». Οι πληροφορίες θα δημοσιευθούν με αναφορά στην πηγή.

Κι όσο γι αυτούς που επιδιώκουν την κυκλοφορία εμπορικών κρασιών με το όνομα του ιστορικού αυτού οίνου, ας γίνει μάθημα το κείμενο του Παμπούκη:

χρειάζεται αμπελουργική και οικολογική έρευνα επί των γηγενών ποικιλιών αμπέλου, γιατί η καλλιέργεια ποικιλιών ξένων στην περιοχή, μπορεί μεν να οδηγήσει λόγω σωστής οινοποίησης σε ένα καλής ποιότητας κρασί - όπως τόσα άλλα που κυκλοφορούν - αλλά ο Μονεμβασίτης δεν θα γεννηθεί παρά μόνο όταν δημιουργηθούν αμπελώνες με βάση τις εκλεκτότερες από τις ντόπιες αρχέγονες ποικιλίες. Μόνο τότε ο οίνος θα έχει τους χαρακτήρες ενός γνήσιου Μαλβαζία. Αλλά γι’ αυτά τις επόμενες Κυριακές.

ΠΗΓΗ : Εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, Κυριακή  20 Σεπτεμβρίου 1998