άμπελος η διαχρονική

Μια καλοκαιρινή ησιόδειος κρασοκατάνυξη

Σταυρούλα Κουράκου-Δραγώνα

Γεμίστε το ποτήρι σας με τον μοναδικό οίνο που έπινε ο

ποιητής των ξωμάχων πριν από 28 ολόκληρους αιώνες

Την προηγούμενη Kυριακή (17/06/2001), σχολιάζοντας τους «υδαρέστατους» οίνους που έπρεπε, σύμφωνα με την ιπποκράτεια δίαιτα, να πίνουν εν αφθονία οι άνθρωποι κατά τους θερμούς καλοκαιρινούς μήνες, ώστε να εξασφαλίζεται στον οργανισμό τους η αναγκαία για την υγεία τους ισορροπία μεταξύ των θερμών και ξηρών ιδιοτήτων της φωτιάς και των ψυχρών και υγρών ιδιοτήτων του νερού, έγραψα ότι ο πατέρας της ιατρικής συμβούλεψε ουσιαστικά να πίνουν νερό, στο οποίο είχαν προσθέσει λίγο γλυκό οίνο, ο οποίος παραγόταν τα χρόνια εκείνα από λιασμένα σταφύλια.

Εξάλλου, η Πυθία τους προέτρεψε, όπως είπαμε, να μένουν στον ίσκιο του σπιτιού τους και να κάνουν χρήση του Διονύσου ιατρού, δηλαδή να πίνουν «κεκραμένον οίνον».

Γεύση κεκραμένου οίνου

Ας δούμε πώς αποδίδονται όλα αυτά σε μια σκηνή καλοκαιρινού αγροτικού βίου που «ζωγράφισε» ο Ησίοδος, ο ποιητής των ξωμάχων και πώς εμείς σήμερα μπορούμε να γευθούμε τον «κεκραμένον οίνον» που έπινε ο Ησίοδος στην Ασκρα της Βοιωτίας πριν από 28 ολόκληρους αιώνες:

«Οταν ανοίγει το άνθος του γαϊδουράγκαθου και το οξύφωνο τζιτζίκι καθισμένο στο δεντρί κάτω από τα φτερά του τετερίζει το τραγούδι που σου παίρνει τα αυτιά, ναι ήρθε το κουραστικό

καλοκαιράκι. Τετράπαχες οι αίγες, άριστος ο οίνος, φλογίζονται από τους πόθους οι γυναίκες, οι άντρες όμως είναι αποχαυνωμένοι, γιατί το άστρο Σείριος τα πόδια και την κεφαλή αποξηραίνει, ξηρό το δέρμα από τα κυνικά καύματα.

»Τότε αξίζουν του βράχου η σκιά και το κρασί της Βίβλου, ο τραχανάς και των αιγών το γάλα, που έχουνε ξεκόψει τα μικρά τους κι ακόμη κρέας από αγελαδίτσα που δεν έχει ακόμη γεννήσει και από νεογέννητα κατσίκια. Kαι καθισμένος στη σκιά, χορτάτος, με το πρόσωπο στραμμένο στον δροσερό Ζέφυρο, να πίνεις κρασί που 'χει το χρώμα της φωτιάς, βάζοντας στην κούπα τρία μέρη νερό από πηγή που αναβλύζει αθόλωτη και τον τέταρτο οίνο»¹.

Ο Σείριος είναι το λαμπερότερο αστέρι του Μεγάλου Kύνα, υπεύθυνου για τα καλοκαιρινά «κυνικά καύματα». Ο ξωμάχος δεν έχει την καλή τύχη να μείνει στη σκιά του σπιτιού του όταν

μεσουρανεί ο Σείριος, όπως συμβούλεψε η Πυθία τους αστούς. Ομως και αυτός, για να αποφύγει τον καύσωνα, θα διαλέξει τον ίσκιο ενός βράχου δίπλα σε μια πηγή, και θα ξεδιψάσει βάζοντας

στην κούπα του τρία μέρη από το δροσερό νερό της και από πάνω θα προσθέσει ένα μέρος βίβλινου οίνου από λιασμένα σταφύλια της Βιβλίας αμπέλου, τον τρόπο παρασκευής του οποίου

περιγράφει ο ποιητής λίγους στίχους πιο κάτω².

Θέλετε να δοκιμάσετε το κρασί που έπινε ο Ησίοδος; Δεν αστειεύομαι. Οσοι ευφορείσθε από οινογευστική περιέργεια θα χρειασθεί να προμηθευτείτε μια φιάλη γλυκό κρασί από αυτά που

παράγονται από λιασμένα σταφύλια κατά την προαιώνια παραδοσιακή τεχνική, όπως το «Nectar» της Σάμου και τα σαντορινιά «Vinsanto». Θα τη βυθίσετε σε μια κατσαρόλα γεμάτη

παγάκια, όπως τη φιάλη της σαμπάνιας, και όταν κρυώσει καλά θα απολαύσετε ένα ποτηράκι, έτσι όπως συνηθιζόταν στα αρχαία συμπόσια, στα οποία ο πότος άρχιζε με λίγο «άκρατον οίνον»,

που οι συμποσιαστές έπιναν προς τιμήν του «αγαθού δαίμονα».

Αυτή η δοκιμή τούς επέτρεπε να κρίνουν την ποιότητα του αυτούσιου οίνου, που ήταν στη συνέχεια υποχρεωμένοι να πίνουν κατά τη διάρκεια του πότου «κεκραμένου», βλέπε «νερωμένο».

Ετσι και σεις, αφού γευθείτε τη μοναδική ποιότητα του περιεχομένου της φιάλης «άκρατου» θα βάλετε σ' ένα νεροπότηρο τρία φλιτζανάκια του καφέ παγωμένο εμφιαλωμένο νερό (όχι μεταλλικό) και θα προσθέσετε ένα φλιτζανάκι από το λιαστό γλυκό κρασί. Ανακατέψτε και γευθείτε έναν αρχαιοελληνικό «κεκραμένον οίνον» από λιασμένα σταφύλια, όπως αυτόν που έπινε

ο Ησίοδος στη σκιά του βράχου.

Απολύμανση νερών

Οσοι πειραματισθείτε μη με «κυνηγήσετε». Μόνον ένα φλιτζανάκι θα έχετε θυσιάσει από το πολύτιμο λιαστό κρασί, αλλά θα έχετε αποκτήσει μια μοναδική εμπειρία σχετικά με τους χαρακτήρες των αρχαιοελληνικών «κεκραμένων οίνων» και τους «υδαρέστατους»οίνους του Ιπποκράτη. Συνιστά τη δοκιμή κυρίως σ' όσους φιλολογούντες περί τον αρχαιοελληνικό πότο με βάση στίχους της λυρικής ποίησης. Kαι μην ξεχάσετε να βάλετε πρώτα το νερό και μετά το λιαστό κρασί, όπως το λέει ο Ησίοδος:

«...τρις ύδατος προέχειν, το δε τέταρτον ιέμεν οίνου»¹. Θα ακολουθήσετε δηλαδή τον αρχαϊκό τρόπο ανάμιξης, όπως τον δίδαξε ο Ξενοφάνης: «Ούτε στην κούπα πρώτα κρασί χύνοντας

κανείς ν' ανακατεύει αλλά νερό και στο νερό πάνω κρασί»³.

Kαι ο Θεόφραστος επιβεβαιώνει αυτή τη συνήθεια των παλαιοτέρων χρόνων, διευκρινίζοντας μάλιστα ότι δεν ίσχυε πια στις ημέρες του⁴. Οχι πως θα αλλάξουν οι οργανοληπτικοί χαρακτήρες του «κεκραμένου οίνου» εάν βάλετε πρώτα το κρασί και μετά το νερό.

Το μίγμα θα έχει τον ίδιο ακριβώς «υδαρή» χαρακτήρα. Ομως η σειρά της ανάμιξης μαρτυρά ότι στους αρχαϊκούς όπως και στους προϊστορικούς χρόνους, δεν πρόσθεταν στον οίνο νερό για να μη

μεθάνε, αλλά οίνο στο νερό για να το καθιστούν πόσιμο ο άκρατος οίνος ήταν για όλους τους λαούς της Ανατολής «φάρμακο», γι' αυτό η Πυθία αποκαλούσε τον Διόνυσο ιατρόν και υγιάτην⁵.

Οσο καλύτερα τα νερά, τόσο λιγότερος οίνος ήταν ανάγκη να προστίθεται. Πράγματι, στο «Περί υδάτων» έργο του, ο Ιπποκράτης, σχολιάζει τα διάφορα ύδατα από πλευράς καταλληλότητας προς πόσιν, γράφει: «Τα καλύτερα νερά είναι όσα κατεβαίνουν από υψηλές περιοχές και χωμάτινους λόφους, γιατί αυτά είναι γλυκά και διαυγή και ακριβώς επειδή είναι έτσι, χρειάζεται να αναμιχθούν μόνο με ολίγον οίνον»⁶.

Διονύσου μη δεόμενοι

Ομως η πιο αποκαλυπτική μαρτυρία βρίσκεται σ' ένα από τα πρώτα ελληνικά μυθιστορήματα του 2ου αιώνα. Ο ήρωας του έργου, ταξιδεύοντας στον Νείλο, απόρησε με τον τρόπο που οι Αιγύπτιοι

έσβηναν τη δίψα τους: όταν διψούν, σκύβουν έξω από τη βάρκα με το πρόσωπο προς το ποτάμι και βυθίζοντας το χέρι στο νερό με κυρτωμένη παλάμη, γεμίζουν τη χούφτα τους με νερό και την

εκτοξεύουν στο στόμα που περιμένει ανοιχτό.

Θαύμασε τόσο πολύ την καθαρότητα των νερών του ποταμού, που αποφάσισε να πιει για πρώτη φορά στην ζωή του νερό χωρίς να προσθέσει οίνο, γιατί «οίνος φύσεως ύδατος κλοπή». Αντλώντας

λοιπόν με γυάλινη διάφανη κύλικα, κοίταξε το νερό που η διαύγειά του παράβγαινε εκείνη του γυαλιού και το νικούσε. Το δοκίμασε και βρήκε ότι η δροσερότητά του αναμετριόταν με την

ευχαρίστηση που προκαλούσε. Και με τις εντυπώσεις αυτές νωπές, συμπέρανε: «Διά τούτο αυτόν άκρατον ο Αιγύπτιος πίνων ου φοβείται, Διονύσου μη δεόμενος».⁷ Με άλλα λόγια, οι Αιγύπτιοι

δεν φοβούνται να πιουν το νερό του Νείλου χωρίς να προσθέσουν οίνο, κι ούτε δέονται στον Διόνυσο, γιατί έχουν κατακάθαρο νερό. Σήμερα που τα νερά ύδρευσης των πόλεων απολυμαίνονται με χλώριο, δεν έχουμε ανάγκη να τους προσθέσουμε οίνο ως «φάρμακο». Ομως σε περίπτωση που αμφιβάλλετε για την καθαρότητα νερού στην ύπαιθρο, μη διστάσετε να προσθέσετε κόκκινο κρασί δρα ως απολυμαντικό κυρίως λόγω των φαινολικών οξέων που περιέχει.

Πηγή : Εφημερίδα Καθημερινή Kυριακή, 24 Iουνίου 2001