άμπελος η διαχρονική

Τα  Κυριακάτικα της Σταυρούλας Κουράκου-Δραγώνα

Προλεγόμενα

Ήταν το Δεκέμβριο του '95, όταν μου προτάθηκε να αναλάβω την κυριακάτικη στήλη του κρασιού της εφημερίδας Η Καθημερινή. Στην αρχή δίστασα, γιατί έχω συναίσθηση ότι η επιστημονική γνώση και ή πείρα του επαγγελματικού χώρου δεν συμβαδίζουν πάντοτε με την ικανότητα επικοινωνίας του αρθρογράφου με το αναγνωστικό κοινό μιας ιστορικής εφημερίδας μεγάλης κυκλοφορίας.

Το πρώτο κείμενο δημοσιεύθηκε στις 11 Ιανουαρίου του '96 με τίτλο: Ηριγόνη, το μυθικό σταφύλι της Αττικής. Μέχρι το τέλος του '99 το «εγχείρημα» απέδωσε εκατό τριάντα αρθράκια και η «στήλη του κρασιού» απέκτησε τους δικούς της πιστούς αναγνώστες που τηλεφωνούν, γράφουν, στέλνουν βιβλία και περιοδικά. με πληροφοριακό υλικό για τα πατρογονικά. τους αμπέλια και τα κρασιά της περιοχής τους. Κι ακόμη καλλιτεχνικές φωτογραφίες ή και μαγνητοφωνημένες διηγήσεις ανθρώπων που διατηρούν τις μνήμες μιας εποχής που φεύγει.

Θάθελα να τους εκφράσω και από τη θέση αυτή τις πιο θερμές μου ευχαριστίες και να τους πω ότι τα σχόλιά τους επηρεάζουν το περιεχόμενο της στήλης. Γιατί καθώς υπάρχουν αναγνώστες που προτιμούν άρθρα με φιλολογικές και ιστορικές αναφορές ενώ άλλοι ικανοποιούνται μόνον όταν αναφέρομαι σε σύγχρονα αμπελοοινικά. θέματα, φροντίζω να κρατώ μια κάποια ισορροπία ανά ενότητες κυριακάτικων κειμένων. Το ίδιο έκανα, όπως θα διαπιστώσουν οι αναγνώστες, και στον παρόντα τόμο.      Υπάρχουν, εξάλλου, αναγνώστες που αποδελτιώνουν τις πληροφορίες των κειμένων ή και τα αρχειοθετούν, είναι δε διάχυτη η προτροπή για έκδοσή τους σε βιβλίο.

Τριάντα από αυτά τα κείμενα, συγκεκριμένα εκείνα που αναφέρονται στον αρχαιοελληνικό πότο, εκδόθηκαν το 1998 από τις εκδόσεις Λούση Μπρατζιώτη σ' έναν πολυτελή τόμο με τίτλο Κρατήρ μεστός ευφροσύνης, που έχει εκδοθεί και στα γαλλικά, ενώ ετοιμάζεται να. κυκλοφορήσει εντός ολίγου και στα. Αγγλικά. Στόχος του βιβλίου ήταν να παρουσιάσει στους 'Έλληνες και ξένους οινόφιλους την πολιτισμική κληρονομιά του ελληνικού κρασιού, αυτού του προϊόντος πού αποτελεί αναπόσπαστο   μέρος ενός τρόπου ζωής, ριζωμένου στην ελληνική κοινωνία με συνήθειες χιλιάδων χρόνων.

Μετά. δύο χρόνια, ένας νέος τόμος με τίτλο πιο οικείο, συγκεντρώνει πενήντα οκτώ κείμενα ομαδοποιημένα σε πέντε θεματικές ενότητες:

Στην πρώτη έχουν συγκεντρωθεί όλα τα κείμενα πού αφορούν τους  ωραίους ελληνικούς μύθους για την καλλιέργεια και τη βλάστηση του  αμπελιού, το ρόλο του αδελφού κισσού, τις παραβολές και τον προφητικό λόγο της Παλαιάς Διαθήκης, αλλά και την εξελικτική πορεία της αμπελοκαλλιέργειας, όπως διαμορφώθηκε «στ' αμπέλια των παππούδων μας» πριν τα χτυπήσει η phylloxera vastatrix, ή «φυλλοξήρα η ερημούσα».

Η δεύτερη ενότητα αποτελείται από κείμενα για τα ελληνικά κρασιά που γράφτηκαν με βάση τα περιηγητικά του 18^ου αιώνα. Είναι ένα συνεχές παιχνίδισμα λόγου, που μας επιτρέπει να παρακολουθήσουμε χωρίς σχολαστικισμούς, το πέρασμα από την παραδοσιακή οινοποιητική τεχνική στη σύγχρονη τεχνολογία από τον οξίνην οίνον του Πτωχοπρόδρομου «στο κρασί χωρίς Διόνυσο» της μετά τον Pasteur επιστημονικής οινολογίας και στο σύγχρονο εμφιαλωμένο κρασί.

Η τέταρτη ενότητα είναι αφιερωμένη στους αναγνώστες που αγάπησαν τα. δύσκολα κείμενα: τα οινοχημικά. 'Έχει τίτλο «από το σταφύλι στο κρασί» και αφορά τους μηχανισμούς μετατροπής της γλυκιάς γεύσης των σταφυλιών στη μεθυστική ιδιότητα του κρασιού, τη γέννηση των αρωμάτων, τα χρώματα των λευκών κρασιών και τις οξειδωτικές αλλοιώσεις τους, καθώς και τις ουσίες εκείνες που βάφουν τα λουλούδια, τα σταφύλια και τα κρασιά µε μαβιά, ερυθρά και φλογάτα χρώματα.

Στην πέμπτη ενότητα συγκέντρωσα όσα αρθράκια γράφτηκαν κατά προτροπή αναγνωστών, που ζητούσαν επίμονα κείμενα για το σύγχρονο εμφιαλωμένο κρασί και το ετικετάρισµα του, ήθελαν να μάθουν τι       σημαίνουν οι «ακαταλαβίστικες» ενδείξεις πάνω στις ετικέτες: «Κτήµα», «Chareau», «Ονομασία Προελεύσεως» κ.ά. Η ενότητα αυτή που έχει τίτλο «η Ελλάδα των κρασιών» είναι ημιτελής, γιατί αναδημοσιεύονται μόνον όσα κείμενα είχαν ήδη δημοσιευθεί  έως την ημέρα που τα χειρόγραφα παραδόθηκαν στον εκδότη. Έχουμε πολλά να γράψουμε ακόμη για τα σύγχρονα εμφιαλωμένα κρασιά.

Σχετικά µ' αυτή την ενότητα, θα ήθελα να σημειώσω ότι οι ετικέτες που έχουν καταχωρηθεί δεν ενέχουν θέση διαφήμισης των συγκεκριμένων κρασιών, δεν επιλέγησαν για να προβάλουν την ποιότητα του περιεχομένου της κάθε φιάλης. Ή επιλογή τους έγινε µε ένα µόνο κριτήριο: είναι σύννοµες και ως εκ τούτου αποτελούν αποδεικτικό υλικό «διδασκαλίας».

Ανάμεσα στις δύο πρώτες ενότητες για τα αμπέλια και τα κρασιά του χθες, και τις δύο τελευταίες για τα οινοχημικά και οινεµπορικά του σήμερα, υπάρχει µια τρίτη ενότητα µε τίτλο «Ίντερµέτζο», η οποία συγκεντρώνει κείμενα που υπερψηφίστηκαν, εάν κρίνω από τα τηλεφωνήματα των αναγνωστών: το Lacryma Chrisri, το «Γιατί έδωσαν ξύδι στο Χριστό», το βραβείο της Europa Nostra, η αττική κωμωδία αµπελολογεί κ.ά.

'Έμειναν, δυστυχώς, εκτός νυμφώνος όλα τα κείμενα για τα γλυκά κρασιά: ο ησιόδειος οίνος και οισµαρικός του Μάρωνα, οι κρητικοί passi της ρωμαϊκής εποχής και οι συνταγές παρασκευής γλυκών κρασιών του Καρχιδόνιου Μάγωνα, ο Θηραίος και ο Κρητικός –οι «τελέως» γλυκείς οίνοι του μεγάλου γιατρού Γαληνού- ο βυζαντινός Μονεµβάσιος, ο Malvasia της Μονεμβασιάς και ο μαλβαζία της Κρήτης των χρόνων της Βενετοκρατίας, το vin Santo των περιηγητών και τα σύγχρονα λιαστά Vinsanto, τα μοσχάτα γλυκά κρασιά της Σάμου, της Λήμνου και των Πατρών, καθώς και η Μαυροδάφνη Πατρών.

'Όμως μια επί πλέον ενότητα με όλα αυτά τα κείμενα, θα οδηγούσε σ' ένα δύσχρηστο τόμο 600 σελίδων. 'Ίσως κάποτε αξιωθούμε να εκδόσουμε ένα τόμο ειδικά αφιερωμένο σ' αυτό το διαχρονικό πλούτο της ελληνικής γης, με την Ιστορία του κάθε κρασιού και τις τεχνολογικές μεθόδους παρασκευής του.

Και μ' αυτές τις διευκρινίσεις πού θεώρησα αναγκαίες, παραδίδω στους αναγνώστες τα κυριακάτικα πονήματά μου έτσι όπως δημοσιεύθηκαν στην Καθημερινή, χωρίς μεταγενέστερη επεξεργασία, ώστε να μη χάσουν τη « φρεσκάδα» τους ούτε την αμεσότητα επικοινωνίας με αυτούς για τούς οποίους πρωτογράφτηκαν.

Αθήνα, Ιούνιος 2000                          Σ.Κ.-Δ.

Τα περιεχόμενα του βιβλίου

Στ' ΑΜΠΕΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΠΠΟΥΔΩΝ ΜΑΣ
Ηριγόνη: το μυθικό σταφύλι της Αττικής

Ό Διόνυσος βλαστός: ο μύθος της βλάστησης των αμπελιών
Ή βοτρυόδωρος Σεμέλη: ο βλαστικός κύκλος της αμπέλου
Ό αδελφός κισσός: το στήριγμα των κληματίδων

Από την άμπελο των δασών στα καλλιεργημένα αμπέλια

Ό Πατριάρχης Νώε: αμπελουργός-οινοποιός και καταναλωτής
Οι πρώτοι αμπελουργοί: από μιμητές της φύσης δημιουργοί

Ο ησιόδειος οίνος: βέργες φοινικικής  αμπέλου στη βοιωτική γη
Ένα γιγαντιαίο σταφύλι: η υπόσχεση του Θεού στον άνθρωπο
Μέλι εκ της πέτρας: ό γλυκός χυμός των σταφυλιών

Ή Καρμανία άμπελος: αμπέλια στους ελληνιστικούς χρόνους
Τό Βασιλοστάφυλο: ένα εύγευστο επιτραπέζιο σταφύλι

Το λάθος του Nicolas Poussin: κλήματα σε ξηροθερμικές περιοχές
Αμπέλια και κρασί στους δρόμους της βιβλικής Παλαιστίνης

Τα ασιατικά αμπέλια των Μακεδόνων του Μεγαλέξανδρου
Παναγιά ~ Βοτρυόδωρος: τον Αύγουστο ωριμάζουν τα σταφύλια
Ό δικός µας Θεός κατέβηκε στον τρύγο

ΤΟ ΚΡΑΣΙ ΧΩΡΙΣ ΔΙΟΝΥΣΟ

Το Ελληνικό κρασί: μαρτυρίες στα κείμενα ξένων περιηγητών

Αμπέλια του Νότου και αποσταγματοποιεία του Βορρά

Το Μοναστήρι του Αρκαδιού: πλούσιο κελάρι και εξαίρετο κρασί 

Τα κρητικά κρασιά στο περιηγητικό του Tournefort       

Παρασκευή κρασιού στα νησιά του Αρχιπελάγους

Το πάτημα των σταφυλιών: ανθρώπινος μόχθος σε ρυθμό χορού

Από τούς ληνούς στα σύγχρονα οινοποιεία          

Το κρασί χωρίς Διόνυσο: η καταπολέμηση της στρατιάς του θεού

Ο Ποντοπόρος Διόνυσος: το κρασί στους δρόμους της θάλασσας  

Τα λευκά κρασιά: μεσογειακός και ευρωπαϊκός τύπος

 Παρασκευή κρασιών: η μεγάλη καμπή τον 19^ο αιώνα 

 Τα γιοματάρια στα πρώτα χρόνια του Ελληνικού κράτους

Ο οξίνης οίνος: από το κρασί στο γλυκάδι

 Μoσχάτα της Τενέδου: τα απολαυστικότερα κρασιά του Λεβάντε

Αφιέρωμα στην Τένεδο: οι άνθρωποι τα’ αμπέλια και τα κρασιά της

Τα βακχικά ρουμπίνια του χθες και του σήμερα

ΙΝΤΕΡΜΕΤΖΟ

Ο Χριστός επί ξύλου: γιατί του έδωσαν να πιεί ξύδι

Ό θειος Βότρυς και ο τρύγος της Αποκαλύψεως

Η αττική κωμωδία αμπελολογεί

Lacryma Cbristi: το δάκρυ του Χριστού στο ποτήρι

Το δάκρυ της αμπέλου για τον Βησσαρίωνα Σταύρακα
Κρασί και σάτιρα στα χρόνια της βαυαρικής διακυβέρνησης
Το κλήμα και ο τράγος: η γιορτή της λευτεριάς το 1841

Το βραβείο της Europa Nostra σ’ αρχοντικό οινέμπορου της Θήρας

Το κρασί νικάει το φόβο: κακό συναπάντημα στον Ευφράτη

ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΑΦΥΛΙ ΣΤΟ ΚΡΑΣΙ

Η μεθυστικότητα των κρασιών και η  γλυκιά γεύση των σταφυλιών
Το άρωμα των κρασιών: ποίηση και χημεία στο ποτήρι μας

Το χρώμα των λεvκών κρασιών και οι ευωξείδωτες ουσίες
Ανθοκυάνες: τα χρώματα των λουλουδιών στο κελάρι μας

Η ΕΛΛΑΔΑ ΤΩΝ ΚΡΑΣΙΩΝ

Η Ελλάδα των κρασιών: οδοιπορικό στον εικοστό αιώνα
Σπάνια λευκά κρασιά στα πλαίσια διεθνούς Συμποσίου
Κτήματα: τα κρασιά των αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων
Τα κρασιά των Πύργων: η απομυθοποίηση των όρων

Ό όρος κτήμα: λογότυπος ελληνικών εκμεταλλεύσεων
Οίνοι 'Ονομασίας Προελεύσεως: η ζώνη της Νάουσας
Σαντορινιός ή Θηραίος: ο  οίνος με τη μεγάλη παράδοση 

Ό Θαλασσίτης: κρασί από αμπέλια του Ποσειδώνα
Ραψάνη: 'Ολύμπιον οίνοπέδιον

Οι ροζέ οίνοι: ροδοπέταλα στο ποτήρι μας

Μοσχοφίλερο: η  «κάπνειος άμπελος» της Μαντινείας

Καταγωγή και υπογραφή: παράγοντες εγγύησης των οίνων