Η κρήνη Κισσούσα

Του Πάρι Βαρβαρούση

Σύμφωνα με τον Πλούταρχο (Λύσανδρος 28) οι Αλιάρτιοι γιόρταζαν στην κρήνη Κισσούσα τα «Θεοδαίσια» προς τιμήν του Διονύσου και εκεί συνήθιζαν να τελούν τα «προτέλεια» (προσφορά θυσίας) την παραμονή της γαμήλιας τελετής. Κατά την παράδοση, στην κρήνη Κισσούσα οι νύμφες του Ελικώνα έλουζαν το μικρό Διόνυσο. Προφανώς, η πηγή, για να επιλεγεί για τις εορταστικές εκδηλώσεις, θα βρισκόταν σε ειδυλλιακό περιβάλλον και θα ήταν ιδιαίτερα στολισμένη. Το ερώτημα, ωστόσο, είναι ποια ήταν η ακριβής θέση της.

Οι περιηγητές του 19^ου αι.
δεν την προσδιορίζουν συγκεκριμένα, αλλά ούτε και οι νεότεροι μελετητές αναφέρονται στο θέμα αυτό. Υπάρχουν, όμως, κάποιες ενδείξεις που κάνουν πιθανή τη θέση της σε πλαγιά του Ελικώνα. Συγκεκριμένα, σε δύσβατη περιοχή, μέσα σε πυκνούς αγκαθωτούς θάμνους, η αρχαιολογική υπηρεσία εντόπισε φρεάτιο με αύλακα περιτειχισμένο από αρχαίους κατεργασμένους λίθους, καθώς και τμήμα πήλινου αγωγού με λιγοστό νερό από πηγή, η οποία βρίσκεται ψηλότερα σε βράχο, περίπου 4 μέτρα νοτιότερα πάνω στην απόκρημνη πλαγιά. Το νερό αναβλύζει από τη βάση ογκόλιθου με εμφανή αλλοιωμένα ανάγλυφα και είναι πεντακάθαρο, ελαφρύ, γλυκίζει και θυμίζει τους χαρακτηρισμούς του Πλουτάρχου: «το νερό είχε χρώμα κρασιού, έλαμπε κι ήταν καθαρό και γλυκόπιοτο. Μ' αυτό έλουσαν οι παραμάνες το Διόνυσο μόλις γεννήθηκε» (Λύσανδρος 28).

Μπροστά στην πηγή υπάρχει κατασκευασμένος, όπως φαίνεται, από την αρχαιότητα αύλακας νερού περίπου 4 μέτρων και φρεάτιο από δουλεμένους λίθους τετράγωνου σχήματος (0,7Χ0,7μ.), με πήλινο πυθμένα. Στα τοιχώματα του αύλακα και μέσα σ’ αυτόν είναι ορατά όστρακα.

Περίπου 20 μέτρα ανατολικότερα του χώρου εντοπίστηκαν, επίσης, επιτύμβιες στήλες η μια των οποίων φέρει την επιγραφή ΑΡΧΙΠΠΑ.

Κοντά στην πηγή, οι γεωργικές εργασίες που έχουν γίνει σε αγρό με ελαιόδενδρα έχουν φέρει στην επιφάνεια αρκετά όστρακα αρχαίων αγγείων. Επιπλέον, η περιοχή γύρω από την κρήνη είναι γεμάτη κισσούς, ένα από τα σύμβολα του Διονύσου. Στον ίδιο χώρο, σε δύσβατη περιοχή λόγω των πυκνών και αγκαθωτών θάμνων, υπάρχουν μεγάλοι θάμνοι με γερά, ολόισια κλαδιά και χνουδωτά φύλλα σαν της κυδωνιάς, που ταιριάζουν με την περιγραφή του Πλουτάρχου για τον «στύρακα» (Styrax officinalis, κοινώς στουράκι).

Ο Πλούταρχος αναφέρει, επίσης, ότι  κατά τη μάχη της Αλιάρτου (395 π.Χ.) εκεί κοντά είχαν κρυφτεί Θηβαίοι οπλίτες, για να αιφνιδιάσουν τον Λύσανδρο, ο οποίος επιχείρησε να καταλάβει την οχυρωμένη με τείχη Αλίαρτο, που σημαίνει ότι η πηγή Κισσούσα βρισκόταν σε μέρος με πολλά δένδρα και πυκνούς θάμνους, περιγραφή που ταιριάζει στην εν λόγω περιοχή.

Τέλος, το μνήμα της Αλκμήνης και του Ραδάμανθυ βρισκόταν, κατά τον Πλούταρχο, κοντά στην πηγή Κισσούσα (Λύσανδρος, 28, 7).

 Η ειδυλλιακή τοποθεσία στην καταπράσινη πλαγιά του Ελικώνα, η μικρή απόσταση από την Αλίαρτο (περίπου 3 χιλ. νοτιοδυτικά) και, ιδιαίτερα, η κατασκευή της πηγής αποτελούν ενδείξεις που ενισχύουν την ταυτοποίηση της πηγής.

Πάρις Βαρβαρούσης – Πανεπιστήμιο Αθηνών